Kościół św. Mikołaja w Parzynowie

(na podstawie opracowań prof. Stanisława Nawrockiego)

Nie ma na to wprawdzie poświadczenia źródłowego, ale zgodnie z ówczesnymi warunkami najpóźniej w drugiej połowie XIV musiał istnieć już kościół w Parzynowie i związana z nim parafia. Do drugiej połowy XIV w. Parzynów był własnością biskupa wrocławskiego po czym w bliżej nie znanych okolicznościach pobliskie wsie przeszły w ręce szlachty. W 1395 r. właścicielem Parzynowa stał się Mikołaj Parzynowski, podsędek ostrzeszowski, a więc osoba pełniąca w regionie ważną funkcję urzędową. Ponieważ od najdawniejszych czasów kościół parzynowski nosił wezwanie św. Mikołaja, jest bardzo możliwe, że fundowała go tak znaczna osoba jaką był Mikołaj Parzynowski i od jego imienia kościół otrzymał wezwanie św. Mikołaja.


Litografia Edwarda Haladyna – kościół w Parzynowie


Pierwsza wzmianka świadcząca, że w Parzynowie znajduje się kościół pochodzi z 1429 r., kiedy w aktach grodzkich ostrzeszowskich jako świadka w procesie sądowym odnotowano księdza Pawła, proboszcza parzynowskiego. Jeśli był proboszcz, musiał też być kościół. Na jego rzecz w 1443 r. Wojciech, właściciel wsi Myjomice, zapisał roczny czynsz. Inny zapis z 1491 r. mówi, że Olbracht z Myjomic zapisał kościołowi w Parzynowie jedną grzywnę, za co proboszcz miał odprawiać rocznie 30 Mszy św. za dusze zmarłych.
Od początku swojego istnienia kościół w Parzynowie ulokowany był na wzgórzu w centralnej części wsi. Na zachód od niego znajdowały się zabudowania dworskie, a na wschód od kościoła rozciągała
Kościół parzynowski nie przetrwał przez wieki w niezmienionej, pierwotnej postaci, lecz z różnych powodów musiał być kilkakrotnie stawiany na nowo. Już w pierwszej zachowanej wizytacji kościoła z 1635 r. odnotowano, że kościół ten od wielu lat jest opustoszały i to z powodu heretyków (w XVI w. rozpowszechnił się protestantyzm i kalwinizm i prawdopodobnie dlatego kościół był przez nieznany bliżej okres czasu nieczynny). Również w czasie kolejnych wizytacji w 1638, 1651, 1670 r. stan kościoła przedstawiał żałosny widok. Określano, że jest to drewniany kościółek bardzo zrujnowany, a wewnątrz mało ozdobiony. O drewnianym, ciasnym kościele mówi też kolejna wizytacja z 1712 r. Podano wtedy po raz pierwszy wymiary istniejącego wówczas kościoła, które wynosiły 20,5 łokci długości i 14 łokci szerokości (łokieć liczył około 0,6m) czyli 12,6 m na 8,4 m, a więc 103,3 m2 powierzchni.
W 1736 r. wielkim nakładem kosztów wybudowany został nowy kościół pięknie wyposażony wewnątrz. Jednakże nie przetrwał on długo, gdyż stało się wielkie nieszczęście – a była to sobota - piorun uderzył w kościół, tak że spłonął on całkowicie wraz z dzwonnicą. Odbudowę rozpoczęto w dniu 18 lipca 1740 r. Jak długo trwała odbudowa, nie wiadomo, postawiono jednak również kościół drewniany. W 1757 r. wspomniano po raz pierwszy, że z kościołem parzynowskim związany jest również Św. Roch – patron broniący przez zarazą. Kościół znowu nie przetrwał długo. Zaledwie po 40 latach ponownie był w ruinie. Wszystkie dotychczasowe kościoły w Parzynowie, a było ich kolejno kilka ulokowane była na innym miejscu niż obecny tj. w rejonie dzisiejszej plebani, nieco na prawo od niej, gdzie obecnie znajduje się ogród. Wokół kościoła na całym wzgórzu znajdował się cmentarz.

Budowę nowego, istniejącego do dzisiaj kościoła rozpoczęto w maju 1780 r. Ze względu na poprzednie złe warunki gruntowe nieznacznie zmieniono lokalizację kościoła. Praca przebiegała bardzo sprawnie, o czym świadczy fakt, że na początku marca 1781 r. budowa była ukończona. Stanął kościół również drewniany, ale znacznie większy od dotychczasowych, o wymiarach 19 m na 8 m (w ramionach krzyża 15 m), razem około 180 m2 powierzchni, na rzucie poziomym krzyża. Jego konstrukcja była zrębowa, a dach dwuspadowy kryty był gontem. Główne wejście prowadziło przez wieżę – dzwonnicę, budowaną na słup. Uroczystość poświęcenia nowego kościoła odbyła się we wtorek, dnia 13 marca 1781 r., a więc zaraz po ukończeniu prac budowlanych. Kościół otrzymał wtedy także drugie wezwanie, św. Rocha, tak że odtąd ma je dwa: św. Mikołaja i św. Rocha.
Renowacje kościoła przeprowadzono w 1885 r. oraz w 1982-83 za proboszcza ks. Jerzego Żurawskiego, który wybudował również przy kościele zewnętrzną, drewnianą dzwonnicę oraz kościół we wsi Mielęcin należącej do parafii parzynowskiej.